Odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci – zmiany w prawie spadkowym

W dniu 15 listopada 2023 roku wchodzi w życie ustawa z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1615), która wprowadza następujące zmiany w prawie spadkowym.

1. Nowelizacja wprowadza nowe przesłanki uznania spadkobiercy przez sąd za niegodnego, to jest, gdy:

a/ uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
b/ uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Powyższe przesłanki uznania za niegodnego stosuje się do zdarzeń stanowiących podstawę uznania za niegodnego dziedziczenia, zaistniałych po dniu 15 listopada 2023 roku.

2. Zmiana prawa spadkowego ogranicza krąg spadkobierców ustawowych do kuzynów spadkodawcy. Dzieci kuzynów nie będą już w gronie spadkobierców ustawowych. Zatem jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadnie jego dzieciom w częściach równych. Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadnie jego dzieciom w częściach równych.

Zmiana kręgu spadkobierców ustawowych nie dotyczy spadków otwartych przed 15 listopada 2023 roku.

3. Do zachowania terminu 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wystarczy złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

4. Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymagać będzie zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.

5. Do zachowania terminu na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu lub groźby, wystarczy złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia.

6. Od 15 listopada 2023 roku zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wydaje sąd spadku. Z chwilą wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, złożony do sądu opiekuńczego, przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi spadku.

7. Ponadto przy spełnieniu określonych przesłanek rodzic (opiekun prawny) będzie mógł odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka bez konieczności uzyskania uprzednio zezwolenia sądu na dokonanie tej czynności prawnej. W związku z czym jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach gdy toczy się postępowanie o stwierdzeniu nabycia spadku, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców, rodzic nie może odrzucić spadku w imieniu małoletniego dziecka bez zezwolenia sądu opiekuńczego albo bez zezwolenia sądu spadku – gdy przed nim toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.

8. Rodzic, składając w imieniu dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku, oświadcza o:
1) przysługiwaniu mu władzy rodzicielskiej i jej zakresie,
2) wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku, chyba że oświadczenie to jest składane wspólnie,
3) uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców,
4) odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka,
– chyba że przed złożeniem oświadczenia zostało wydane zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka w postaci odrzucenia spadku.

Powyższe oświadczenie rodzica składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Jeżeli oświadczenie jest składane przed sądem albo notariuszem, przed jego odebraniem sędzia albo notariusz uprzedza składającego oświadczenie o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Jeżeli powyższe oświadczenie rodzica jest składane na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w jego treści klauzuli o następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Jednym oświadczeniem rodzic może odrzucić spadek w imieniu więcej niż jednego dziecka.

9. Zmiany, o których mowa w pkt 3-8, będą stosowane także do spadków otwartych przed 15 listopada 2023 roku, jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku albo o uchyleniu się od skutków prawnych tego oświadczenia nie upłynął przed dniem 15 listopada 2023 roku.